De verpleegkundig-specialist GGZ in de huisartsenzorg

De huisartsenzorg anno 2021 ziet er volledig anders uit dan enkele decennia geleden. Waar ooit de huisarts alle ballen in de probeerde te houden, zien we nu multidisciplinaire huisartsenzorg. De laatste nieuwkomer hierin is de verpleegkundig-specialist ggz¹. De multidisciplinaire samenwerking in de huisartsenzorg geeft meer mogelijkheden tot diagnostiek en behandeling van ggz-problematiek. Dit geldt ook bij de combinatie van mentale en somatische problemen en bij SOLK-problematiek (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) De functie van verpleegkundig specialist ggz geeft een aanvulling op de behandelmogelijkheden en sluit aan bij holistische benadering binnen deze setting.

Midden jaren negentig werden sociaalpsychiatrisch verpleegkundigen gedetacheerd vanuit de voormalig Riagg’s naar de huisartsenpraktijk. Hiermee deed de praktijk-ondersteuner ggz zijn intrede. De laatste jaren zijn naar schatting ongeveer dertig verpleegkundig specialisten ggz als pioniers werkzaam in de huisartsenzorg. Om meer inzicht te krijgen in deze functie en de ervaringen hiermee, startte de Han University of Applied Science, een oriënterend onderzoek naar de toegevoegde waarde, knelpunten en kritische succesfactoren van de verpleegkundig specialist ggz in de huisartsenzorg. De resultaten hiervan zijn terug te vinden op het platform zorgmasters².

De hedendaagse huisartsenpraktijk laat een toename zien van psychische lachten. De mogelijkheid van diagnostiek en behandeling in de huisartsenpraktijk is laagdrempelig toegankelijk en verlaagt de druk op ggz-instellingen. Het blijkt in de praktijk dat veel psychische klachten in de huisartsenzorg behandeld kunnen worden, waardoor verwijzing niet nodig is. Dit leidt tot een kleiner risico op psychiatrisering. De visie op psychische klachten is aan verandering onderhevig. “Gelukkig!” zou ik willen stellen. Ieder mens heeft zijn kwetsbaarheid. Bij samenkomst van externe stressoren en interne gevoeligheden kan iedereen zijn breekpunt bereiken. Door de klachten te bespreken en te zoeken naar naar een plausibele verklaring, blijkt vaak dat het niet vreemd is dat deze klacht ontstaan. De acceptatie hiervan kan lastig zijn, waarbij zeer ook gedacht moet worden aan de maatschappelijk eisen en de druk. Deze normalisering van klachten leidt tot erkenning van waaruit een nieuw evenwicht gevonden kan worden. De verpleegkundig-specialist ggz ontmoet in de praktijk in feite gezonde mensen die in een bepaalde van hun leven te maken krijgen met lachten waarvoor tijdelijke behandeling nodig is. In de aanpak hiervan is mijn ervaring dat de combinatie van common sense aangevuld met evidence-based behandelmethodieken en/of medicatie vaak de juiste mix is. Vanuit het concept ‘van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’ vindt een verandering plaats waarbij we moeten blijven insteken op empowerment van mensen.

De tijd dat de huisartsenpraktijk zich kenmerkte door patiënten met milde tot matige klachten, hebben we achter ons gelaten. Politieke keuzes, maatschappelijke veranderingen en de autonoom geworden patiënt, speelt een rol in deze. De expertise en bevoegdheden van verpleegkundig-specialist ggz vergroten de mogelijkheid tot behandeling, ook van meer complexe psychische problematiek. Voorschrijven van psychofarmaca conform de ggz- en NHG-richtlijnen, vooraf gegaan door psychiatrisch onderzoek, is onderdeel van de bevoegdheden en expertise van de verpleegkundig-specialist ggz. Deze kan ook psychotherapeutische interventies inzetten en non-adaptieve coping strategieën behandelen, waardoor er een kleinere kans op een recidief ontstaat.

Behandeling van psychische problematiek in de huisartsenzorg heeft vele voordelen. De laagdrempeligheid geeft de patiënt de ruimte om zijn eigen traject uit te stippelen. Dit werkt positief op de eigen autonomie, wat bijdraagt aan de veerkracht, iets wat onontbeerlijk is in onze huidige maatschappij. Dit wordt bevorderd door de financieringsstructuur. Binnen de huisartsenzorg is behandeling niet gekoppeld aan een DSM-classificatie en is er dus geen noodzaak tot harde diagnoses, wat de stigmatiserend werkt. Veel klachten zijn te wijten aan burn-out of aanpassingsstoornissen, die niet worden vergoed in de generalistische basis-ggz en specialistische ggz. Behandeling van deze klachten is echter essentieel om ernstig psychisch lijden en/of langdurig ziekteverzuim te voorkomen. De financieringsstructuur maakt zowel eenmalige contacten als langer durende trajecten mogelijk en na afronding blijft de deur openstaan, wat inherent is aan de huisartsenzorg: (lifetime-) continuïteit van zorg/behandeling, zonder een eigen risico.

In de huisartsenpraktijk ontmoet ik een toenemend aantal patiënten met ernstig psychiatrische aandoeningen (EPA), chronische problematiek waarbij sprake is van een zekere stabiliteit. De ervaring leert echter dat de mate van stabiliteit arbitrair is. Daarbij heeft de huidige coronacrisis, met de bijbehorende maatregelen, regelmatig een ernstige destabiliserende effect op deze doelgroep waardoor de psychische klachten verergeren. Ook bestaat het risico dat patiënten te lang in de specialistische ggz verblijven of tussen wal en schip vallen als dit afgerond=d is. Goede follow-up van de psychofarmaca èn behandeling bij deze patiënten is noodzakelijk, maar alleen mogelijk als er in de huisartsenzorg voldoende specialistische kennis aanwezig is.