De kracht van zelfverbinding

Bij het woord ‘verbinding’  in een psychologische context denken we al snel aan relaties tussen mensen. Niet zo vreemd: sociale verbondenheid is de kern van onze samenleving. Toch is dit artikel geen pleidooi voor verbinding met een ander, maar met jezélf. Wat wordt bedoeld met zelfverbinding? Hoe kun je dit versterken en waarom heeft dit uiteindelijk een positieve invloed op de verbinding met anderen?

De mens heeft een natuurlijke neiging om zich sociaal te gedragen. We gaan verbindingen met anderen aan, omdat ze uiterst handig zijn. Bijvoorbeeld wanneer we ons bedreigd voelen, onszelf in de nesten hebben gewerkt of – dat behoeft geen toelichting- ons willen voortplanten. Kortom; Sociale verbindingen zijn van levensbelang. ( De Dreu, 2010)

Binnen die verbindingen met anderen, zoeken we naar zelfbevestiging. We willen ons graag gewaardeerd en erkend voelen door anderen (Maslow 1943). Dit betekent dat er dus niet alleen praktische afhankelijkheid tussen mensen ontstaat, maar ook een emotionele. Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat die behoefte aan zelfbevestiging en angst voor uitsluiting een krachtige motivatie vormen tot gedragsafstemming met anderen. (Twenge e.a. 2001; Turner 2002; Reid & Hogg,2005 ). Oftewel: We hebben de neiging om ons eigen doen en laten aan te passen aan de normen en waarden van de mensen die voor ons belangrijk zijn, zoals ouders, partner of vrienden. Op die manier verwachten we niet alleen de meeste kans te hebben dat onze behoeften bevredigd worden, maar verwachten we ook zoveel mogelijk positieve reacties, wat de kans op uitsluiting verkleint.

Hoe natuurlijk en verklaarbaar deze neiging tot aanpassing ook is, er ligt daardoor wel een gevaar op de loer. Door sterk rekening te houden met verwachtingen, sociale kaders en de invulling van ons persoonlijke leven hierop aan te passen, kunnen we als het ware ‘afdrijven’ van onze eigen kern. We dreigen dan, populair gezegd, ‘het leven van anderen’ te gaan leiden in plaats van dat van onszelf. Daarbij kiezen we er, uit angst voor afwijzing, voor om bepaalde delen die wel degelijk bij ons horen, niet aan de buitenwereld te laten zien. Dit zou ons namelijk kwetsbaar maken en dat is een emotie waar de meeste zich niet prettig bij voelen (Brown, 2013). Het gevolg kan zijn, dat we onze eigen inspiraties, talenten en verlangens niet de aandacht geven die ze verdienen en dat we dus niet in volle verbinding zijn met onszelf.

Zelfverbinding

Om wel echt je eigen vorm te kunnen vinden, moet je los durven te staan van de symbiotische inbedding van groepsverbanden. Wat zit er onder het laagje vernis van opvoeding, cultuur en sociale wenselijkheid? Om dat te ontdekken is het van belang je in vol bewustzijn met je eigen kern te verbinden en werkelijk contact te maken met je gevoelens, je waarden en drijfveren. Wat leeft er ècht in jou? Wat maakt jou uniek? Zelfverbinding betekent goed luisteren naar wat de soms, zo zacht fluisterende stem van je hart, te zeggen heeft. Ondanks alle ruis die er op de lijn zit. Om tot meer zelfverbinding te komen, zijn verschillende thema’s van belang.

1.       Verantwoordelijkheid
Het voornemen om je meer met jezelf te verbinden, begint met het nemen van  verantwoordelijkheid. Het is belangrijk om te beseffen: ‘ Ik ben de enige die mijn eigen pad kan bewaken ’. Filosoof Wilhelm Schmid uitte zijn verbazing dat mensen zo weinig vrijwillig over hun leven nadenken en stelde dat dit vaak pas gebeurt als zij hardhandig wakker worden geschud, bv door heftige levensgebeurtenissen. Verantwoordelijkheid voor je leven nemen, betekent echter juist ook al in het dagelijkse leven ingrijpen, als je merkt dat je een verkeerde richting opgaat. Zo voorkom je dat je teveel verwijderd raakt van je eigen behoeften en talenten. Verantwoordelijkheid voor je leven nemen, betekent ook tijd vrij maken om je goed met jezelf te verbinden, goed te reflecteren en je zelfkennis te vergroten. Zo draag je actief zorg voor het vergroten van de deelname aan je eigen leven.

2.       Bewustzijn
Meer zelfkennis vergaren en daarop reflecteren, vraagt om zelfbewustzijn. In dit kader wordt vaak gesproken over Mindfulness. Jon Kabat-Zinn (2013) omschrijft dit als aandacht voor je ervaringen van moment tot moment. Hij benoemt vier belangrijke dimensies van Mindfulness:
* Aandacht
* Gerichtheid op het moment
* Bewustzijn
* Acceptatie
Door in de “zijn-modus” te komen in plaats van de “doe-modus” (Segal ea ,2004), geef je eigenlijk de boodschap af aan je verkrampte geest om even niets na te jagen of vast te houden, maar juist los te laten en te voelen wat er is. De aanwezige ervaringen worden bij Mindfulness niet oordelend waargenomen, maar met een houding van nieuwsgierigheid, openheid en acceptatie bezien. In je eentje de stilte opzoeken kan hierbij helpen, omdat je daar alle ruimte kunt ervaren voor je eigen gevoelens en gedachten.

3.       Zelfreflectie
Door die laatste vraag zet je al een stap in de richting van een reflecterende houding. Zelfreflectie betekent dat je je van jezelf bewust bent en op basis van een innerlijke dialoog over jezelf en je ervaringen, na kunt denken (Hermans & Hermans-Konopka, 2013). Met de zelfkennis die dat oplevert, kun je je leven zoveel mogelijk op een geëigende manier leiden en kun je leerling zijn van je levenservaringen (Kleinlugtenbelt, 2013). Een sterke reflectie is gericht op de kwaliteit van leven, brengt waarden en principes in het spel, is kritisch en daadkrachtig en benadrukt de eigen verantwoordelijkheid (Kleinlugtenbelt, 2013).

Je kunt reflecteren op wat je tegenkomt en wat dit over je zegt, maar je kunt jezelf ook concrete vragen stellen. Zoals de volgende zingevingsvragen: Wat is er echt van waarde in mijn leven? – Waar leidt dit wat ik nu doe toe? – Wat voegt het toe aan mijn leven? –  En wat voor iemand word ik door dit te doen? (Young, 2010). Het belang van het ontdekken van je waarden, wordt ook door psycholoog Hayes (2006) onderstreept. Hij definieert waarden als ‘gekozen levensrichtingen’, die aanduiden wat het leven de moeite waard maakt en wat jou daadwerkelijk inspireert. Door stil te staan bij levensvragen en onze waarden, wordt het mogelijk het leven ècht te ervaren. Iets waar we onszelf nog weleens van afhouden door allerlei afleidingen en vluchtgedrag (Young, 2010).

4.       Zelfcompassie
Een ander thema dat belangrijk is bij zelfverbinding, is zelfcompassie. Psychologe Kristin Neff heeft hier grondig onderzoek naar gedaan en ontdekte dat we het erg moeilijk vinden om voor onszelf net zo aardig te zijn als we voor anderen zijn (Neff 2003). Gevolg is dat we onszelf eigenlijk in de weg zitten: we geven onszelf de schuld van onze problemen, van ons falen om diezelfde problemen op te lossen en van de pijn die we voelen als er iets vervelends gebeurt – wat alleen maar averechts werkt (Germer, 2009). Zo’n strenge houding tegenover jezelf maakt het moeilijk om daadwerkelijk te luisteren naar wat je hart te zeggen heeft. De kans is dan namelijk groot dat je veroordelend staat tegenover dat wat naar boven komt en je je eigen verlangens afwijst.

Gelukkig is zelfcompassie een vaardigheid die te leren is, en die je actief kunt toepassen. Zo kun je een nieuwe relatie met jezelf aangaan, waarbij mildheid en evenwichtig bewustzijn centraal staan (Neff, 2003). Er zijn verschillende manieren waarop we meer zelfcompassie kunnen creëren. Op lichamelijk niveau bijvoorbeeld, kunnen we leren beter voor onszelf te zorgen door bijvoorbeeld ontspannings– en ademhalingsoefeningen te doen, en stil te staan bij onze voedings–, bewegings– en slaapbehoeften. Op mentaal niveau kun je denken aan het herkennen van negatieve gedachten en kalmering voor onszelf, bijvoorbeeld door rustige mantra’s voor jezelf te herhalen ( ‘ook dit gaat voorbij’ ). Ontspannende visualisaties kunnen ook helpen, evenals relativeringsoefeningen: “Wat zou je jezelf adviseren als je een vriend was?” (Germer, 2009).

Oefening baart kunst

De vier genoemde elementen vragen aandacht, wil je verandering opmerken. Je daadwerkelijk met jezelf verbinden, staat of valt met oefenen. Het is daarvoor belangrijk dat je regelmatig even stopt om je ervaringen te evalueren; zo krijg je steeds beter zicht op wie je bent (Young, 2010). Het is van belang je bewust te zijn van wat je binnen de vier elementen nog te leren hebt. Hiermee kun je dan bewust oefenen. Zo zal er steeds meer een gewoonte en een bepaalde mate van vertrouwdheid ontstaan.

Door dit pleidooi voor zelfverbinding, kan wellicht de vraag ontstaan of het niet egoïstisch is om ons zo op onszelf te richten. Gaan die tijd en aandacht niet ten koste van de verbinding met onze medemens? Dat is een misverstand; Met jezelf verbonden zijn en goed weten wat er in je leeft, betekent niet dat je alleen op jezelf gericht bent. Reflecteren en eerlijk zijn tegenover jezelf, betekent juist ook dat je je afvraagt hoe je je tot de ander wilt verhouden. Zoals Dohmen (2009) fraai stelt: “Juist door je eigen grenzen te kennen, ontdek je hoe belangrijk anderen voor je zijn. Dus juist door voor onszelf te ontwikkelen, ontwikkelen we ons zo goed mogelijk tot burger, partner en vriend”.

Uiteindelijk gaat het om een balans, waarbij het de kunst is je verbonden te voelen met anderen, zonder daarbij je eigen identiteit te verliezen. Wanneer jij jouw eigen behoeften negeert omwille van een ander, bestaat de kans dat je diezelfde ander later kwalijk neemt dat je te ver van jezelf bent afgedreven. Veel meer voldoening zal het geven om door een sterke zelfverbinding steeds meer te worden wie je ten diepste bent. Door steeds meer uiting te geven aan wat er eigenlijk aan eigenheid in je leeft, kun je steeds meer van je unieke zelf in je verbinding met anderen meenemen. Dat is voor beide partijen een geschenk.

“Ieder mens heeft maar één ware roeping- de weg naar zichzelf te vinden. Zijn taak is zijn eigen bestemming te ontdekken. Al het andere is slechts een poging tot ontduiking, een vlucht naar de idealen van de massa, uit angst voor het eigen binnenste”.

Hermann Hessen, in ‘Demian’.

(Door Miranda van Eenennaam, Tijdschrift Positieve Psychologie)